Imran Mohd Rasid || 22 September 2013

Hari ini,tanggal 22 September 2013, telah selesailah sudah 34 tahun berlalu sejak perginya seorang tokoh Islam agung kelahiran India yang telah mencurahkan segenap titik peluhnya untuk membangunkan pemikiran ummah. Beliau adalah Sheikh Abul A’la al-Mawdudi (1903-1979), anak kelahiran Hyderabad dan pengasas gerakan Jamaat-i-Islami pada tahun 1941.

Mawdudi bisa dikatakan sebagai antara pembawa obor tajdid pada era pasca kejatuhan sistem kekhilafan Islam Uthmaniyah pada tahun 1924.

Mawdudi mempunyai jalur pendidikan yang unik berbanding dengan kebanyakan ilmuan moden. Beliau bermula secara “home schooling” di bawah seliaan ayahnya dan menyambung pelajaran sehingga ke pusat pengajian Darool Ulum namun gagal menamatkannya kerana terganggu tumpuan selepas kematian ayah beliau. Sungguhpun begitu beliau menguasai dengan baik bahasa Urdu, Arab dan Inggeris serta selok belok hukum agama dan politik India dan Barat.

Beliau yang bergiat aktif dalam bidang jurnalisme telah menghasilkan banyak buku dan tulisan yang bertemakan pemikiran Islam serta fungsinya dalam melancarkan jihad menentang kolonialisme British ketika itu yang telah bertapak seawal era 1800an.

Penulisan beliau berjaya merungkai pelbagai aspek kehidupan termasuklah soal ekonomi, masalah taqlid, masalah sosial, serta isu-isu penindasan wanita. Namun antara subjek yang paling penting yang Mawdudi berjaya sumbangkan pada dunia Islam ialah berkaitan dengan teori sistem politik: Theo-Democracy yang cuba mengadunkan konsep Kekuasaan Mutlak Tuhan dan demokrasi.

Mawdudi berpendapat bahawa dalam keadaan kebangkitan semula kegemilangan Islam pembentukan identiti Muslim adalah penting dan perlu didasarkan ke arah mendirikan agama – iqaamat-ud-diin – di atas muka bumi. Berdasarkan ide ini, beliau berpandangan bahawa ksemua institusi sivil dan politik mesti tertakluk di bawah peraturan Islam seperti yang termaktub dalam Qur’an dan hadith.

Dalam bukunya “The Islamic Law and Constitution” yang didekasikan kepada delegasi penggubal perlembagaan pertama Pakistan (selesai 1956) beliau mengembangkan ide ini dengan menggariskan beberapa dasar agama yang patut dijadikan batu asas pembentukan sesebuah model sistem politik:

a) Sesungguhnya Kekuasaan Mutlak adalah milik Tuhan (Sovereignty of God) berdasarkan ayat Qur’an: (12: 40),(3: 154),(16: 116),(5: 44) dan (6: 50). Maka beliau menyimpulkan bahawa tiada sesiapa, mahupun mana-mana kumpulan yang boleh mengambil alih kekuasaan ini .
b) Allah adalah penggubal undang-undang mutlak maka setiap individu ataupun mana-mana kumpulan tidak punya hak untuk mengubah atau menggubal mana-mana undang lain yang bercanggah dengan undang-undang Islam.
c) Maka negara Islam mestilah berfungsi untuk merealisasikan perkara di atas. Beliau menyandarkan hujah ide pada ayat Qur’an: (57: 25) dan (22: 41) Hanya kerajaan yang menjalankan tanggungjawab ini sahaja berhak mendapat ketaatan daripada kaum Muslimin.

Pada sekali imbas, kita seakan mendapat gambaran bahawa Mawdudi seakan mengangkat model politik yang autoritarian kerana apabila kesemua undang-undang sudah termaktub, maka tiada gunanya demokrasi. Namun beliau berhujah bahawa terdapat satu sudut yang boleh disadurkan elemen-elemen tertentu dalam sistem demokrasi ke dalam kerangka politik Islam berdasarkan konsep “khilafah” yang diperkenalkan di dalam Qur’an.

Berbeza dengan gerakan tradisionalis sezamannya beliau tidak melihat khilafah sebagai model pemerintahan Kerajaan Uthmaniyah yang memusatkan kuasa pada satu figur tertentu. Maksud khalifah mempunyai esensi yang demokratis kerana kekuasaan sesebuah khilafah tertanggung oleh semua masyarakat Islam dan bukan monopoli sesiapa sahaja berdasarkan ayat Qur’an:

“Allah menjanjikan orang-orang yang beriman dan beramal soleh dari kalangan kamu (wahai umat Muhammad) bahawa Ia akan menjadikan mereka khalifah-khalifah yang memegang kuasa pemerintahan di bumi, sebagaimana Ia telah menjadikan orang-orang yang sebelum mereka: khalifah-khalifah yang berkuasa; dan Ia akan menguatkan dan mengembangkan agama mereka (agama Islam) yang telah diredhaiNya untuk mereka; dan Ia juga akan menggantikan bagi mereka keamanan setelah mereka mengalami ketakutan (dari ancaman musuh). Mereka terus beribadat kepadaKu dengan tidak mempersekutukan sesuatu yang lain denganKu. Dan (ingatlah) sesiapa yang kufur ingkar sesudah itu, maka mereka itulah orang-orang yang derhaka.” [24: 55]

Melalui ayat ini,jelas bahawa kekuasaan ke atas muka bumi ini adalah diberikan kepada seluruh masyarakat Islam. Mawdudi menyebut lagi:

“Khilafah yang dikurniakan Tuhan kepada mereka yang beriman ialah kekhalifahan yang popular dan bukan hanya pada seseorang individu. Tiada sebarang kelebihan yang di khususkan pada mana-mana keluarga, kelas atau bangsa. Setiap yang beriman adalah Khalifah Allah dalam kapasiti individu sendiri”.

Maka di dalam masyarakat dan suasana demokrasi, perkara ini direalisasikan dengan meletakkan kepentingan pandangan majoriti masyarakat Muslim yang diberi hak yang sama tanpa mengira darjat, keturunan, kaum dan kelas (tidak termasuk mereka yang tidak beriman) dalam menentukan pentadbiran masyarakat mereka. Hal ini mungkin kerana Mawdudi meninginkan sebuah kerajaan Islam yang dipimpin oleh mereka yang beriman yang merangkumi lebih sembilan puluh peratus rakyatnya.

Namun seakan wujud suatu kontradiksi antara usul “Kekuasaan Mutlak Tuhan” dan prinsip demokrasi yang menjunjung “Kekuasaan rakyat “ – sovereignty of the people. Melihat pertembungan ini beliau gagaskan satu model demokrasi yang baru: Theo-Democracy, yang mengahwinkan elemen Kekuasaan Mutlak Tuhan yang biasanya terdapat dalam sebuah negara teokrasi dengan pendekatan demokratis.

Melalui model ini, beliau menyarankan segala persoalan yang tidak ada disebut dalam Shari’ah akan diselesaikan mengikut kesepakatan majoriti masyarakat Muslim melalui pilihanraya dan parlimen. Maka dalam proposal cadangan beliau tentang pembentukan perlembagaan Pakistan, beliau menyarankan al-Qur’an dan as-Sunnah dimasukkan sebagai undang-undang tertinggi dan Bahagian Kehakiman, terdiri daripada ulama dan pakar hukum, merupakan pentafsir undang-undang yang berhak menolak sebarang cadangan daripada dewan Legislatif yang wakilnya dipilih secara pilihanraya.

Benar, beliau bukanlah yang pertama yang mengusulkan pandangan bahawa demokrasi tidak haram di sisi Islam. Kedapatan ulama’ sebelumnya seperti Sheikh Rifa’a Tahtawi, Khairuddin at Tunisi, Muhammad Abduh, Sheikh Abdul Rahman al Kawakibi dan ramai lagi namun kebanyakan menaggapi demokrasi secara esensinya sahaja. Berbeza dengan Mawdudi yang memperdalam perbahasan ini dengan menyusun model demokrasi tersendiri yang lebih tampak praktikal dan tersusun.

Malah, membaca setiap saranan perlembagaan beliau kita bisa mendapati akan sebuah konstruksi negara Islam yang moden: Pembahagian kuasa kepada Eksekutif, Legislatif dan Kehakiman, undang-undang pilihanraya pada sudut pandang Islam, proses perlaksanaan hukum-hukum serta institusi-institusi pentadbiran yang perlu diwujudkan, kesemuanya diterangkan dengan cara terperinci dan tersendiri di dalam bukunya bagi merealisasikan visi sebuah negara Islam, pada sudut pandang Mawdudi.

Namun kedapatan juga beberapa pandangan beliau yang masih terikat dalam suasana tradisi pada zamannya. Misalnya soal kerakyatan masyarakat bukan Muslim dibezakan dengan masyarakat Muslim. Beliau juga menolak ide politik kepartian dan melarang diadakan praktis pencalonan diri sendiri dalam pilihan raya.

Malah pada aras teoretikal juga gagasan “Theo-Democracy” Mawdudi ini bukanlah sepi tanpa kritikan, malah tidak ada pun yang diamalkan pada konteks kenegaraan hari ini. Namun keberanian beliau dan pendekatan kreatif dalam ijtihad ini menyediakan satu batu loncatan kepada pengkritik-pengkritik beliau untuk mengembangkan lagi ide ini dengan lebih luas.

Sheikh Rachid Ghannouchi misalnya dalam tulisan beliau “Al Hurriyat al Ammah Fil Dawlah al Islamiyah – Public Liberties in an Islamic State” merungkaikan persoalan berkaitan dengan percanggahan kekuasaan mutlak Tuhan dan kekuasaan rakyat dengan satu perspektif yang berbeza. Di samping mengiktiraf bahawa Allah merupakan pemegang Kuasa yang mutlak dan batu asas akidah beliau juga menegaskan bahawa Allah telah mengurniakan kepada manusia hak kebebasan sebagai hak yang paling asas. Telah disebutkan di dalam al-Qur’an dalam ayat daripada 2: 256, 10: 99 dan 88: 22 bahawa manusia punya kebebasan untuk memilih tanpa sebarang paksaan agar beliau dapat menjalani kehidupan ini dengan pemanifestasian agama yang benar-benar tulen.

Kebebasan yang difahami oleh Ghanouchi juga berbeza dengan apa yang difahami filasuf Barat. Selain daripada dikotomi kebebasan negatif dan positif yang diperkenalkan Isaah Berlin, beliau melihat manusia juga secara spiritual dilahirkan belum bebas dan perlu menggunakan segala ruang lingkup di dunia ini untuk menjadi manusia yang bebas, yakni tiada keterikatan kepada segala makhluk lain dan hanya taat kepada Allah.

Maknanya semakin tinggi manusia mentauhidkan Allah dalam kehidupan seharian maka semakin bebas beliau daripada pengaruh dunia dan harta. Maka dalam proses ini, mengikut Ghannouchi, adalah penting bagi manusia tidak dipaksakan kepada mereka peraturan-peraturan agama agar manusia itu bebas meneruskan perjalanan spiritualnya ke arah kebebasan hakiki.

Ghannouchi juga berpandangan bahawa manusia adalah makhluk yang istimewa kerana dikurniakan hak kemanusiaan – dignity of man – yang seiring dengan deklarasi universal hak-hak asasi Manusia – Universal Declaration of Human Rights. Maka baik Muslim ataupun mereka yang berlainan aqidah, hak ini secara langsungnya menjadi milik semua manusia apabila beliau lahir. Seperti kata Saidina Umar kepada salah seorang Kristian koptik yang mengadu ditindas oleh pemimpin wilayahnya:

“Bagaimana seorang manusia itu diperhambakan sedangkan dia lahir dalam keadaan dia bebas?”

Selain itu sikap menghormati kepelbagaian politik – political pluralism – juga merupakan aspirasi Islam yang asas yang turut diangkat dalam sistem demokrasi. Beliau yang membahagikan masyarakat kepada dua ruang lingkup utama: ruang peribadi dan ruang umum, berpandangan pada peringkat ruang umum perlunya institusi yang “neutral” yang bertindak mengurus kepelbagaian pandangan yang muncul.

Demokrasi tidak sewajarnya dilihat sebagai satu metodologi epistemologi, yakni bermakna tidak bermaksud bahawa setiap keputusan majoriti itu adalah benar seperti yang didakwa sebahagian pengkritik demokrasi. Sebaliknya pandangan kita kekal tidak berubah dan kekal berada di wilayah ruang peribadi. Namun pada ruang umum kita seharusnya menghormati keputusan dan kesepakatan yang dicapai selagi mana prosesnya telus, adil, terbuka dan mnghormati hak-hak asasi manusia.

Maka tidak timbul lagi soal percanggahan antara kekuasaan mutlak Tuhan – sovereignty of God – dan kekuasaan rakyat – sovereignty of men – kerana di tengah-tengahnya terhubung dengan hak kebebasan dalam diri manusia yang dikurniakan sendiri oleh Tuhan. Malah Ghannouchi berpandangan bahawa demokrasi merupakan jalan yang paling dekat dengan aspirasi Islam dan menguntungkan agama dan masyarakat Islam seisinya.

Sungguhpun demikian sumbangan Mawdudi teramatlah besar dalam membangunkan pemikiran ummah. Pada hari ini sahaja kita melihat semakin ramai kalangan ulama’ yang memanfaatkan teks dan tulisannya dalam mengembangkan lagi ide demokrasi.

Tokoh seperti Sheikh Yusuf Qaradawi, Sheikh Taha Jabir Alwani, Sheikh Tahir al Qudri, Sheikh Imarah dan ramai lagi yang kini sudah mula mendukung dan mempopularkan ide demokrasi dalam kalangan masyarakat Muslim. Malahan pemikiran beliau sangat terkehadapan berbanding rakan-rakan sezamannya yang masih dibelengu dengan pergaduhan Fiqh yang lapuk dan tidak menguntungkan masyarakat.

Benarlah kata pepatah: Harimau mati meninggalkan belang, manusia mati meninggalkan nama, ulama’ pergi meninggalkan pemikirannya. Syeikh Abul A’la al-Mawdudi, pembawa obor tajdid dan api pemikirannya akan sentiasa bernyala.

Imran Mohd Rasid adalah mahasiswa University of Manchester dalam bidang Politik, Filosofi dan Ekonomi yang juga merupakan pengasas bersama Universiti Terbuka Anak Muda dan seorang Intern di Islamic Renaissance Front.